© “Metafizika” Journal AcademyGate Publishing
Vol 7, issue 1, serial 25, 2024. pp.192-196 p-ISSN 2616-6879; e-ISSN 2617-751X
192
RESENZİYA
DOI: 10.33864/2617-751X.2024.v7.i1.192-196
MJ № 206
“Siyah Öfke: Ortaçağ İslam Dünyasında Zenci Kölelerin İsyanı
(869-883)” adlı kitabın dəyərləndirilməsi
Mehmet Deri
Kitabın adı: Siyah Öfke: Ortaçağ İslam
Dünyasında Zenci Kölelerin İsyanı
Müəllif: Mustafa Demirci
Kitabın dili: Türk dili
Nəşr ili: 2012
Səhifəsi: 318
Nəşriyyat: Rağbet Yayınları
Ölkə: İstanbul, Türkiyə
ISBN 978-605-196-027-2
1.Giriş
Abbasilər dövründə Əli b. Məhəmmədin başçılıq etdiyi “Zənci üsyanı”
mövzusunda Prof. Dr. Mustafa Dəmirçi‟nin “Qara Qəzəb: Orta Əsr İslam
Dünyasında Qara Kölələrin Üsyanı (869-883)” adlı monoqrafiyası; həm
mövzusu, həm də müəllifin məsələyə yanaşması və perspektivi baxımından
önəmli əsərlərdəndir.
Mövzu ilə bağlı təməl qaynaqlar və müasir araşdırmalardan istifadə
edilməklə zəngin akademik ədəbiyyatla hazırlanan araşdırmada hadisənin
coğrafiyası, üsyanın səbəbləri, yayılması, üsyanı yatırmaq üçün aparılan
müharibələr, döyüş texnikaları, üsyanın verdiyi zərərin qısa və uzunmüddətli
təsirləri akademik baxımdan xronoloji ardıcıllıqla şərh edilir.
Qara üsyan 869-cu ildə Bəsrə (Sevad) və ətrafındakı iri təsərrüfat və
fermalarda ağır şəraitdə işləyən qaradərili qulların əsli ağ və Hz. Əli ibn Əbu
Talib nəslindən olduğu iddia edilən Əli b. Məhəmməd tərəfindən
Niğde Ömer Halisdemir Universitetindən magistr məzunu,
“Rağbet” nəşrləri redaktoru; İstanbul, Türkiyə
E-mail: mehmet.deri@gmail.com
https://orcid.org/0000-0002-2287-9330
Məqaləyə istinad: Deri, M. [2024] “Siyah Öfke: Ortaçağ İslam Dünyasında Zenci Kölelerin İsyanı (869-883)” adlı
kitabın dəyərləndirilməsi. “Metafizika” jurnalı, 7(1), səh. 192-196.
https://doi.org/10.33864/2617-751X.2024.v7.i1.192-196
Resenziyanın tarixçəsi:
Resenziya redaksiyaya daxil olmuĢdur: 10.01.2024
Təkrar iĢlənməyə göndərilmiĢdir: 05.02.2024
Çapa qəbul edilmiĢdir: 29.02.2024
“Metafizika” Journal
2024, vol 7, issue 1, serial 25, pp.192-196
193
təşkilatlandırması nəticəsində başlanmış və qısa müddətdə böyüyərək
genişlənmişdir. Üsyanı yatırmaq vəzifəsi daşıyan Abbasi xəlifəsi Mötəmid
Əlallahın (843-892) qardaşı Müvəffəq Billah (843-891) ağır mübarizələrdən
sonra üsyançılara qalib gəldi və üsyan onun rəhbəri Əli b. Məhəmmədin
ölümü ilə 883-cü ildə başa çatdı.
2.Kitabın dəyərləndirilməsi
Dəyərləndirilən əsər giriş, dörd fəsil və nəticədən ibarətdir.
Girişdə (səh. 1-32) tədqiqatın məqsədi, əhəmiyyəti, əsaslandırılması,
izlənilən metod və istifadə olunan mənbələr haqqında məlumat verilmiş,
Abbasilər dövlətinin zənci üsyanından əvvəlki vəziyyətindən bəhs
edilmirşdir.
Birinci fəsildə (səh.33-88) “Üsyanın Səbəbləri və Kökləri” üsyanın baş
verdiyi coğrafiya, bataqlıq bölgənin təbii xüsusiyyətləri, bu xüsusiyyətlərin
yaratdığı iqtisadi imkanlar, bunların yaratdığı sosial qruplar və strukturlar
araşdırılmışdır. Bu fəsildə həm də Əməvilər dövründə Bəsrə yaxınlığındakı
bataqlığın qurudulması nəticəsində yaranan iri təsərrüfatların meydana
çıxması diqqətə çatdırılmış, daha sonra ticarət təsərrüfatlarının yaradılması və
bu təsərrüfatlarda ehtiyac duyulan işçi qüvvəsinin təmin edilməsi üçün
bölgəyə qulların gətirilməsi, onların məşğulluğu və Abbasilər dövrü ilə
bölgədəki ərazinin ticarət kapitalına istiqamətləndirilməsi araşdırılır.
Həmçinin bu bölmədə üsyana aparan prosesin infrastrukturu və üsyana aid
əsas mərhələlərdən də bəhs edilir.
İkinci fəsildə (səh.89-166) “Qiyamın başlanğıcı və ən parlaq illəri” adı
altında qiyamın başçısı Əli b. Məhəmmədin həyatı haqqında qısa məlumat
verildikdən sonra onu belə bir üsyana sövq edən hadisələr Abbasilərin
üsyanından bir müddət əvvəl keçdiyi proseslər aspektindən
əsaslandırılmışdır. Sonra Əli b. Məhəmmədin Bəhreynə getməsi, oradakı ilk
cəhdlərindən faktiki olaraq üsyana başladığı vaxta qədər olan beş illik dövr
müzakirə edilir. Daha sonra üsyanın faktiki başlanması, üsyançıların
güclənməsi və Abbasilərə qarşı yenilməz bir gücə çevrilərək aşağı İraq
şəhərlərini dağıtması xronoloji ardıcıllıqla araşdırılır.
“Üsyanın yatırılması” mövzusunda olan üçüncü fəsildə (səh. 167-222)
qiyamın yatırılması ilə bağlı mənbələrin verdiyi ətraflı məlumatlar qısa
şəkildə izah edilir. Bu fəsildə Abbasilər tərəfindən zəncilərin qurduğu
şəhərlərin mühasirəsi ilə başlayan və dörd il davam edən sərt mübarizənin
təsviri verilir. Hadisələrin təsvirinə görə, Müvəffəq Billahın komandanlığı
altında olan Abbasi ordusu əvvəlcə mükəmməl bir strategiya ilə üsyançı
qaraların qurduğu Muxtara adlı paytaxt şəhərində üsyançıları mühasirəyə alır.
Daha sonra Məhəmmədin öldürülməsi ilə üsyanın sonuna qədər üç il ərzində
Mehmet Deri
“Siyah Öfke: Ortaçağ İslam Dünyasında Zenci Kölelerin İsyanı (869-883)” adlı kitabın dəyərləndirilməsi
194
baş verən hadisələr izah edilir. Bu bölümdə hadisələrin canlı təsvirləri
oxucunu həmin dövrə götürür və ona müəyyən mənada hadisələrə tarixin
içindən baxmaq imkanını yaradır.
Kitabın “Zənci üsyaninin təşkilati quruluşu və təsirləri” başlıqlı dördüncü
fəslinə (səh. 223-276) gəlincə, burada üsyançıların daxili nizamı və təşkilati
quruluşu haqqında məlumat verilir. Bu bölümdə qaradərili liderin ideyaları,
proqramı və məzhəb baxışlarından bəhs edilərək, qaradərililərin əsl
əqidəsinin nədən ibarət olduğu müəyyənləşdirilməyə çalışılıb. Daha sonra
üsyançıların siyasi, hərbi və inzibati təşkilatları və bu sahədə öz
xüsusiyyətləri araşdırılıb. Üsyançıların iqtisadi resursları və onların
bədəvilər, kəndlilər və tacirlər kimi digər sosial qruplarla qurduqları iqtisadi
əlaqələr də bu bölümdə müzakirə obyektinə çevrilir.
Bu bölmədə qara üsyanın dağılma mərhələsində olan Abbasilərə necə təsir
etdiyi, mərkəzi hakimiyyətdəki zəiflik əlamətləri, onların iqtisadi-maliyyə
strukturunun daralmasının bu üsyanla əlaqəsi müzakirə edilmişdir.
Tədqiqatın yekun hissəsində (səh.277-280) isə bir sıra ümumiləşdirmələr
verilir.
3.Nəticə
Yekun olaraq qeyd edək ki, əsər zəngin elmi mənbələrə əsaslanan, öz
sahəsində ilk tədqiqatlardan biri olduğu və məsələləri bütöv və sistemli
şəkildə əhatə etdiyinə görə, bu sahə ilə maraqlanan elm adamları və
tədqiqatçılar üçün mühüm töhfədir. Müəllifin mövzuya vaqif olması, ortaya
qoyduğu orijinal şərh və analizlər bizə onu deməyə imkan verir ki, sözügedən
əsər həqiqətən bu istiqamətdəki növbəti elmi tədqiqatlar üçün ciddi istinad
mənbəyi ola bilər.
Əsərlə bağlı təhlillər nəticəsində əsərin bir neçə mühüm mövzunu
müzakirə obyektinə çevirdiyi qara üsyanın səbəbləri və tarixi fonu, ictimai
hərəkatın ölçüsü, üsyanın baş verdiyi cəmiyyətin struktur analizi və iqtisadi
aspektləri, üsyanın baş verdiyi coğrafiyanın təbii və bəşəri xüsusiyyətləri
kimi məsələləri ehtiva etdiyi məlum olur.
“Metafizika” Journal
2024, vol 7, issue 1, serial 25, pp.192-196
195
Отзыв о произведении «Черная Ярость: Восстание черных рабов
в средневековом исламском мире (869-883)»
Мехмет Дери
Абстракт. В период правления Аббасидов, в промежуток между 869
и 883 годами нашей эры, имело место событие, известное как
"Восстание негров", с лидером Али бин Мухаммедом, которое является
значительным исследованием, представленным профессором доктором
Мустафой Демирджи в его монографии "Черная Ярость: Восстание
черных рабов в средневековом исламском мире (869-883)". Это
исследование, составленное на основе основных источников и
современных исследований, представляет собой значимый вклад в
академическую литературу, охватывая такие темы, как география
событий, причины и распространение восстания, военные сражения и
тактики, применяемые для подавления восстания, а также
краткосрочные и долгосрочные последствия, оставленные этим
восстанием. "Восстание негров" началось в 869 году в болотах Басры,
когда Али бен Мухаммед, являющийся потомком Хазрат Али,
организовал африканских рабов, работающих в крупных фермах в
Басре и окрестностях, которые испытывали тяжелые условия.
Восстание быстро распространилось и приобрело масштабный
характер. В ходе жестоких боев восстание было подавлено братом
аббасидского халифа Мутамеда аль- Аллаха, Муваффаком бин
Биллахом, а лидер восстания Али бен Мухаммед был убит в 883 году,
что привело к завершению восстания.
Ключевые слова: Аббасиды, Али бин Мухаммед, негр, восстание,
раб
Выпускник магистратуры Университета Нигде Омер Халисдемир,
Редактор издания “Рагбет”; Стамбул, Турция
E-mail: mehmet.deri@gmail.com
https://orcid.org/0000-0002-2287-9330
Цитировать статью: Дери, М. [2024]. Отзыв о произведении «Черная Ярость: Восстание черных рабов в
средневековом исламском мире (869-883)». Журнал «Metafizika», 7(1), с.192-196.
https://doi.org/10.33864/2617-751X.2024.v7.i1.192-196
История статьи:
Статья поступила в редакцию: 10.01.2024
Отправлена на доработку: 05.02.2024
Принята для печати: 29.02.2024
Mehmet Deri
“Siyah Öfke: Ortaçağ İslam Dünyasında Zenci Kölelerin İsyanı (869-883)” adlı kitabın dəyərləndirilməsi
196
Evaluation of the Book "Black Rage: The Rebellion of Negro Slaves in
the Medieval Islamic World (869-883)"
Mehmet Deri
Abstract. Prof. Dr. Mustafa Demirci's monograph "Black Rage: The
Rebellion of Negro Slaves in the Medieval Islamic World (869-883)" on the
'Zanj rebellion' that took place between 869-883 A.D., during the Abbasid
period, and was led by the Ali b. Muhammad, is one of the most important
studies both in terms of its subject matter and the author's approach and
perspective on the subject. The study, which was prepared with a rich
academic literature using basic sources and modern research on the subject,
deals with issues such as the geography of the event, the causes and spread of
the rebellion, the wars and warfare techniques to suppress the rebellion, the
short and long-term effects of the damage left behind by the rebellion from
an academic perspective in chronological order. The Zanj revolt started in the
marshes of Basra in 869 as a result of Ali b. Muhammad (d. 883), who was
originally white and claimed to be a descendant of Ali, organizing black
slaves working under difficult conditions in the large farms in and around
Basra, and the rebellion grew and spread in a short time. Muwaffak Billāh
(843-891), the brother of the Abbasid Caliph Mu‟temid Alallâh (843-892),
who was assigned to suppress the revolt, was victorious against the rebels
after tough struggles, and the revolt ended with the killing of the leader of the
rebellion, Ali b. Muhammad, in 883.
Keywords: Abbasids, Ali ibn Muhammad, negro, rebellion, slave
Master's graduate from Niğde Ömer Halisdemir University,
Editor of “Raghbet” publications; Istanbul, Turkey
E-mail: mehmet.deri@gmail.com
https://orcid.org/0000-0002-2287-9330
To cite this article: Deri, M. [2024]. Evaluation of the Book "Black Rage: The Rebellion of Negro Slaves in the
Medieval Islamic World (869-883)". “Metafizika” journal, 7(1), pp.192-196.
https://doi.org/10.33864/2617-751X.2024.v7.i1.192-196
Article history:
Received: 10.01.2024
Accepted: 29.02.2024