“Metafizika” Journal AcademyGate Publishing
Vol 7, issue 3, serial 27, 2024. pp.189-200 p-ISSN 2616-6879; e-ISSN 2617-751X
189
UDC: 378.
LBC: 68.49(2Poc) 3
MJ № 230
10.33864/2617-751X.2024.v7.i3.189-200
Methodology of Teaching English in the Military System
Ramila Aliyeva
Abstract. In our country's military education system, which is integrated
with the military education systems of developed countries, special attention
is given to teaching English, a global language, to military personnel. All
methods and techniques that can contribute to successful language teaching
are thoroughly studied. While modern methodologies offer countless
approaches for teachers and students, there remains a need to explore and
refine productive methods in this area. This article discusses the importance
of teaching English as a foreign language to military personnel and
emphasizes the use of effective methods. It also highlights the main
challenges faced by English language teachers today, particularly the
difficulties in developing and adapting teaching models that can be
seamlessly integrated into the unique language structure of the armed forces.
With this perspective in mind, the article examines both the scientific and
theoretical foundations of English teaching methods in the military system, as
well as their practical and applied aspects. It also explores the productive
methods and techniques used in teaching English to military personnel.
Keywords: military personnel, military system, teaching English,
productive teaching methods, models of learning, learning effects.
Doctor of Philosophy in Geography,
Lecturer of the National Defense University; Baku, Azerbaijan
E-mail: ramila.ali08@gmail.com
https://orcid.org/0009-0008-7152-3489
To cite this article: Aliyeva, R. [2024]. Methodology of Teaching English in the Military System. “Metafizika”
journal, 7(3), pp.189-200.
https://doi.org/10.33864/2617-751X.2024.v7.i3.189-200
Article history:
Received: 25.06.2024
Accepted: 29.07.2024
“Metafizika” Journal AcademyGate Publishing
Vol 7, issue 3, serial 27, 2024. pp.189-200 p-ISSN 2616-6879; e-ISSN 2617-751X
190
УДК: 378.
ББК: 68.49(2Poc) 3
MJ № 230
10.33864/2617-751X.2024.v7.i3.189-200
Методика преподавания английского языка в военной системе
Рамила Алиева
Абстракт. В системе военного образования нашей страны,
интегрированной в систему военного образования развитых стран,
особое внимание уделяется обучению военнослужащих английскому
языку, который считается мировым языком. При этом глубоко
исследуются все методы и методики, которые принесут успех в
обучении языку. Следует также отметить, что, хотя современная
методология предлагает научным преподавателям и студентам
бесчисленное множество методов, все же существует потребность в
исследовании продуктивных методов в этой области. В связи с этим в
статье говорится о важности преподавания английского языка как
иностранного военнослужащим, а также применения продуктивных
методов. Кроме того, основными препятствиями, с которыми сегодня
сталкиваются преподаватели английского языка, являются трудности и
проблемы, связанные с разработкой и адаптацией моделей обучения,
которые легко интегрируются в уникальную языковую структуру
вооруженных сил.
Учитывая эту точку зрения, в статье рассматриваются как научно-
теоретические основы методики преподавания английского языка в
военной системе, так и их практико-прикладные основы, а также
исследуются продуктивные методы и методики, используемые при
обучении английскому языку военнослужащих.
Ключевые слова: военнослужащие, военная система, обучение
английскому языку, продуктивные методы обучения, модели обучения,
эффекты обучения
доктор философии по географии,
преподаватель Университета национальной обороны; Баку, Азербайджан
E-mail: ramila.ali08@gmail.com
https://orcid.org/0009-0008-7152-3489
Цитировать статью: Алиева, Р. [2024]. Методика преподавания английского языка в военной системе.
Журнал «Metafizika», 7(3), с.189-200.
https://doi.org/10.33864/2617-751X.2024.v7.i3.189-200
История статьи:
Статья поступила в редакцию: 25.06.2024
Отправлена на доработку: 15.07.2024
Принята для печати: 29.07.2024
“Metafizika” Journal AcademyGate Publishing
Vol 7, issue 3, serial 27, 2024. pp.189-200 p-ISSN 2616-6879; e-ISSN 2617-751X
191
UOT: 378.
KBT: 68.49(2Poc) 3
MJ № 230
10.33864/2617-751X.2024.v7.i3.189-200
Hərbi sistemdə ingilis dilinin tədris metodikası
Ramilə Əliyeva
Abstrakt. Ölkəmizin inkişaf etmiş ölkələrin hərbi təhsil sisteminə
inteqrasiya olunmuş hərbi təhsil sistemində hərbi qulluqçulara dünya dili
sayılan ingilis dilinin öyrədilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Bununla yanaşı dil
tədrisinin müvəffəqiyyət gətirəcək bütün metod və metodologiyası dərindən
araşdırılır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, müasir metodika elmi müəllim və
tələbələrə saysız hesabsız metodlar təklif etsə də, yenə də bu sahədə
produktiv metodların araşdırılmasına zərurət duyulur. Bu baxımdan məqalədə
hərbi qulluqçulara ingilis dilinin xarici dil kimi tədrisinin əhəmiyyətindən,
eyni zamanda produktiv metodların tətbiqindən bəhs edilir. Bundan başqa, bu
gün ingilis dilini tədris edən pedaqoqların qarşılaşdıqları əsas maneələr
ordunun unikal linqvistik çərçivəsinə mükəmməl şəkildə inteqrasiya edən
tədris modellərinin hazırlanması və uyğunlaşdırılması ətrafında çətinliklər və
problemlər vardır.
Bu nöqteyi nəzərdən məqalədə hərbi sistemdə ingilis dilinin tədris
metodikasının həm elmi-nəzəri əsasları, həm də onların praktiki-tətbiqi
əsasları araşdırılaraq, hərbi qulluqçular üçün ingilis dilinin tədrisində istifadə
olunan produktiv metod və metodologiyalar tədqiq edilir.
Açar sözlər: hərbi qulluqçular, hərbi sistem, ingilis dilinin tədrisi,
produktiv tədris metodları, təlimat modelləri, tədris effektləri
Coğrafiya üzrə fəlsəfə doktoru,
Milli Müdafiə Universitetinin müəllimi; Bakı, Azərbaycan
E-mail: ramila.ali08@gmail.com
https://orcid.org/0009-0008-7152-3489
Məqaləyə istinad: Əliyeva, R. [2024] Hərbi sistemdə ingilis dilinin tədris metodikası. “Metafizika” jurnalı, 7(3),
səh.189-200.
https://doi.org/10.33864/2617-751X.2024.v7.i3.189-200
Məqalənin tarixçəsi:
Məqalə redaksiyaya daxil olmuşdur: 25.06.2024
Təkrar işlənməyə göndərilmişdir: 15.07.2024
Çapa qəbul edilmişdir: 29.07.2024
Ramila Aliyeva
Methodology of teachıng englısh in the military system
192
1.Giriş
Qloballaşan dünyamızda ingilis dilini öyrənmək beynəlxalq mühitdə
işləyən hərbi qulluqçular üçün tamamilə vacibdir, çünki o, ünsiyyəti,
koordinasiyanı və mədəni mübadiləni gücləndirir və təlim və karyera
yüksəlişi imkanlarına çıxışı təmin edir. Belə ki, hərbi qulluqçulara beynəlxalq
ünsiyyət dili olan ingilis dilinin öyrədilməsi unikal problemlər və imkanlar
təqdim edir. Mülki tələbələrdən fərqli olaraq, hərbi qulluqçular dəqiq,
səmərəli və beynəlxalq əməliyyatlardan tutmuş diplomatiya və sülhməramlı
missiyalara qədər geniş kontekstlərə uyğunlaşa bilən dil bacarıqlarını tələb
edir. Bu kontekstlər kəşfiyyat məlumatlarının toplanması və danışıqlardan
tutmuş münaqişə zonalarında yerli əhali ilə birbaşa ünsiyyətə qədər dəyişə
bilər. Hərbi qulluqçulara ingilis dilinin öyrədilməsi metodologiyası buna görə
də yüksək məqsədyönlü, çevik və vaxt məhdudiyyətlərində effektiv
olmalıdır. Bu məqalədə praktiki tətbiqi, mədəni həssaslığı və müasir
texnologiyanın inteqrasiyasını vurğulayaraq, hərbi qulluqçulara ingilis dilini
öyrətmək üçün ən uyğun metod və metodologiyalar araşdırılır.
Bildiyimiz kimi ən yaxşı tədris yanaşması başa düşür ki, təlimatçının
strategiya seçimi kursun məqsədlərinə, mövzunun dərinliyinə və genişliyinə,
sinifdəki fiziki mühitə və yanaşma nəzərə alınmaqla tələbənin öyrənmək
imkanlarına əsaslanır. Seçilmiş strategiya fakültənin üstünlüklərinə və
tələbələrin məqsədlərə çatmasına kömək etmək üçün uyğunluğuna
əsaslanmalıdır. Palmer hesab edir ki, “yaxşı təlim müəllimin şəxsiyyətindən
və dürüstlüyündən irəli gəlir [1]. Başqa sözlə, "biz kim olduğumuzu
öyrədirik". Beləliklə, müəllimlər tədris proqramı hazırlayarkən üç fərqli amili
nəzərə almalıdırlar:
1. tələbələrin proqramda öyrənməli olduğu məzmun və ya bacarıq və
biliklər;
2. məzmunu nəzərə alaraq öyrənməyə kömək edəcək tədris strategiyaları;
3. təlimi dəstəkləmək üçün məzmunu nəzərə alınmaqla strategiyaların ən
yaxşı istifadəsinə dair təlimatçının təhlili.
Biz təhlil üçün üç müxtəlif tədris metodunu (interaktiv, situasiya və tapşırıq
əsaslı metod) seçmişik, hər birinin öz üstünlükləri və çatışmazlıqları var. Biz
onların hər birini ətraflı müzakirə edəcəyik və hansının hərbi ingilis
kontekstində istifadə etmək üçün daha yaxşı olduğunu müəyyən etməyə
çalışacağıq.
2.İnteraktiv tədris metodu
İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsinə əsaslanaraq interaktiv tədris metodu
təlim və tədrisin keyfiyyətini yüksəltmək üçün böyük əhəmiyyətə malikdir.
Bu modelə əsasən, bütün tədris prosesi müəllimlər və tələbələr arasında
“Metafizika” Journal
2024, vol 7, issue 3, serial 27, pp.189-200
193
qarşılıqlı əlaqəyə əsaslanır və səciyyələnir. Əgər kommunikativ bacarıqların
inkişaf etdirilməsini xarici dil öyrənmənin əsas məqsədi hesab etsək, sinifdə
qarşılıqlı əlaqə mütləqdir. Həqiqi ünsiyyət insanlar arasında qarşılıqlı əlaqə
kimi müəyyən edilir; eyni şəkildə, linqvistik qarşılıqlı əlaqə birgə fəaliyyət
kimi görünür və buna görə də sinifdə tədris və təlim fəaliyyətləri interaktiv
xarakter daşımalıdır. İnteraktiv dil tədrisi öyrənənlərə hədəf dillə birbaşa
qarşılıqlı əlaqədə olmaq, onu öyrənməklə deyil, ondan istifadə etməklə əldə
etmək imkanlarının təmin edilməsinin vacibliyini vurğulayır. O, diqqəti
müəllim mərkəzli fəaliyyətdən tələbə mərkəzli fəaliyyətə çevirir; müəllim
artıq səhnədə müdrik deyil, öyrənmə prosesini asan məsələyə çevirən və
tələbələrə maneələri aradan qaldırmağa və müxtəlif kommunikativ
vəziyyətlərdə öz yollarını tapmağa kömək edən fasilitator, menecer,
müstəqil iştirakçıdır.
Beləliklə tələbələrdən bir-birini dinləmək, məlumat paylaşmaq, məna
müzakirə etmək, problemləri həll etmək, hədəf dildə real həyat
vəziyyətlərini həll etməklə əməkdaşlıq etməsi gözlənilir. İnteraktiv model
bəzi fundamental tədris prinsiplərinə əsaslanır: müxtəlif sorğu
strategiyalarının (bilik sualları, anlama sualları, tətbiq sualları, nəticə
çıxarma sualları, təhlil sualları, sintez sualları, və s.); müzakirələr, debatlar,
cütlük və qrup işi fəaliyyətləri vasitəsilə fəal təlim prinsiplərinin tətbiqi
mənasını verən tələbələrin cəlb edilməsi; müvafiq dil strategiyalarının
təşviqi, bu da müəllimlərdən öyrənənlərin məlumatlılığını və onların təlim
prosesində fəal iştirakını (yaddaş strategiyaları, koqnitiv strategiyalar,
kompensasiya strategiyaları, metakoqnitiv strategiyalar, sosial təsir
strategiyaları, və s.) [2].
Təcrübə göstərdi ki, ən səmərəli interaktiv sinif fəaliyyətləri təqdimatlar,
cütlərlə iş, müzakirələr, debatlar və yazılı təcrübədir. Xüsusilə ESP
(English for Specific Purposes) ilə bu fəaliyyətlər tapşırıq yönümlü
olmalıdır ki, onlar tələbələrin problem həll etmə və yaradıcılıq
qabiliyyətlərini inkişaf etdirməyə kömək edə və onlara real kontekstlərdə
işləmək təcrübəsi verə bilsinlər.
Hesab edirəm ki, bu modeli dəstəkləmək üçün seçdiyimiz nümunə,
xüsusilə hərbi tələbələrin ehtiyaclarına uyğun gələn nümunə
araşdırmalarının istifadəsidir, çünki onlar karyeraları boyunca çox vaxt
tipik bir problemi təhlil etməli və həll etməli olduqları vəziyyətlərdə
yerləşdirilirlər. Keys tədqiqatların konkret həlli yolları olmayan məsələlərlə
bağlı mübahisə və müzakirələrə səbəb olmaq üçün son dərəcə təsirli bir
üsul olduğunu sübut etdi. Konkret misal, Mil-to-Mil [3] orijinal hərbi
Ramila Aliyeva
Methodology of teachıng englısh in the military system
194
mətnlər və təlimlər kolleksiyasından götürülmüş aşağıdakı fəaliyyət ola
bilər:
Tələbələrdən Gettisburq döyüşü haqqında mətn oxumaq təklif olunur. Bu
fəaliyyət oxunu anlama bacarıqlarını və əvvəllər öyrədilmiş lüğət və
qrammatik nöqtələrin yenidən aktivləşdirilməsini əhatə edir. Bu oxunuş
üçün növbəti fəaliyyət situasiya tapşırığıdır, burada hərbi qulluqçulara
xəritədən istifadə etmək və münaqişədə iştirak edən orduların taktiki
hərəkətlərini çəkmək tapşırılır. Daha sonra öyrənənlər üç və ya dörd
nəfərdən ibarət qruplara bölünür və onlardan istifadə olunan hərbi
strategiyaları müzakirə etmək, təhlil etmək və qiymətləndirmək xahiş
olunur. Bu fəaliyyət çox mürəkkəbdir və dil, dil funksiyaları və
bacarıqlardan müxtəlif istifadəyə imkan verir. Tələbələrə müzakirə üçün
göstərişlər təklif olunur ki, bu da onların diqqətini dərsdəki xüsusi lüğət və
anlayışlardan istifadə etməyə yönəldir (məsələn, döyüşdə iştirak edən
liderlik bacarıqlarını müzakirə edin). Qrammatik məqamlar diqqətdən
kənarda qalmır; mətndəki məlumatlara əsaslanaraq, tələbələrə döyüşün
mümkün nəticəsi ilə bağlı bir sıra hipotetik vəziyyətlər yaratmaq tapşırılır
(məsələn, alternativ strategiyaları təsəvvür edin - əgər varsa). Təcrübə
ediləcək dil funksiyalarının sırası da son dərəcə müxtəlifdir. Mətndə təqdim
olunan hərbi strategiyaları qiymətləndirmək tələb olunduqda, tələbələr dil
funksiyalarını yaxşı bildiklərini nümayiş etdirməlidirlər: ümumiləşdirmə,
parafraz, fərziyyə, mübahisə etmə, siyasəti müdafiə etmə, izah etmə,
nümunə göstərmək və s. Bununla da tələbələrə lazımi səviyyədə rahatlıq
təklif edən, hətta o qədər də yaxşı mənimsəmədikləri dilin ən yeni
aspektlərini təqdim edən əsl, real həyatda, kontekstləşdirilmiş situasiya
yaratmağın böyük üstünlüyü ilə tənqidi düşünmə bacarıqlarını tətbiq etmək
üçün bizə imkan verir.
3.Situasiya tədris metodu
Situasiyalı tədris müəllimin kursun məzmunundan və müəllimin fəal
təlim strategiyalarından istifadə etməsindən asılı olaraq geniş spektrli
müəllim mərkəzli və tələbə mərkəzli metodlardan istifadə etdiyi müxtəlif
strategiyaların uyğunlaşdırılmasıdır. İstənilən aktiv öyrənmə metodunda
olduğu kimi, müəllimlər də tələbələrini problemi təhlil etmək, həll yolu
yaratmaq və həlli izah etmək və müdafiə etmək mənasını verən TYİ
kursuna həvəsləndirməlidirlər.
Qeyd edilməlidir ki, şifahi yanaşma və situasiya dili tədrisinin arxasında
dilə struktur baxış dayanır. Nitq nitq qabiliyyətinin mərkəzində olan dilin
və quruluşun əsası kimi qəbul edilir. Buna görə də strukturlar onların
istifadə oluna biləcəyi situasiyalarda təqdim edilməli və real həyat
“Metafizika” Journal
2024, vol 7, issue 3, serial 27, pp.189-200
195
vəziyyətlərinə mümkün qədər oxşar kontekstlər sinifində təqdim edilməli
və istifadə edilməlidir. Situasiya dilinin tədrisinə fərqlilik verən də budur.
Biz bilirik ki, öyrənənlər dünyanı anlamaq üçün strukturlar və ya modellər
əldə edirlər, lakin onlar mənası olan çərçivələrdə iştirak etməli və öz sinif
təcrübələrini xarici dünyanın reallıqları ilə əlaqələndirməlidirlər. Öyrənmə
icmada iştirakdan ibarətdir və situasiya modeli dil vasitəsilə reallığın
tanınan nümunələrini yaratmağı hədəfləyir. Özlərini dilini öyrəndikləri
cəmiyyətə inteqrasiya etmək məqsədi ilə öyrənənlər şəxsiyyətlə,
cəmiyyətdə məna kəsb edən üsullarla danışmağı, hərəkət etməyi və
improvizasiya etməyi öyrənməklə maraqlanırlar.
Tennantın iddia etdiyi kimi, bu oriyentasiya kontekstdə bilik və
öyrənmənin başa düşülməsi ehtiyacına diqqəti cəlb etmək kimi müəyyən
üstünlüyə malikdir [4]. Nəticə etibarilə, situasiyalı öyrənmə iki iddiadan
asılıdır: o, kontekstləşdirilməli, mücərrəd və ya ümumi olmamalıdır; yeni
biliklər real kontekstdə təqdim edilməlidir.
Dil öyrənilməsi ilə bağlı bir sıra genişmiqyaslı araşdırmalar iki əsas
anlayışın birləşməsinə gətirib çıxardı: “leksika nəzarəti” və “qrammatika
nəzarəti” anlayışı. Məlum oldu ki, dillərin yazılı mətnlərdə tez-tez rast
gəlinən 2000-ə yaxın sözdən ibarət əsas əsas lüğəti var və onların
mənimsənilməsinin oxunu başa düşməyə böyük kömək edəcəyi güman
edilirdi. Buna paralel olaraq danışıq söhbətində ən çox rast gəlinən cümlə
nümunələrini vurğulayan "qrammatika nəzarəti" anlayışı var idi. Bu cür
nümunələr lüğətlərə və tələbələr üçün dərsliklərə daxil edilmişdir.
Situasiya yanaşmasının əsas metod kimi istifadə olunan birbaşa metoddan
prinsipial fərqi ondan ibarət idi ki, bu yanaşma çərçivəsində işlənmiş
metodlar məzmunun seçilməsinə, məşqlərin çətinliyinin dərəcələrinə və
bu cür material və tapşırıqların təqdim olunmasına rəhbərlik edən nəzəri
prinsiplərə malik olacaqdır. Əsas təklif olunan fayda ondan ibarət idi ki,
məzmunun nəzəri cəhətdən əsaslandırılmış bu cür təşkili, təqdim olunan
lüğət və qrammatik nümunələrin daha yaxşı kontekstləşdirilməsi ilə
öyrənmə hadisələrinin daha az çaşdırıcı ardıcıllığı ilə nəticələnəcək.
Nəhayət, bütün dil nöqtələri "situasiyalarda" təqdim edilməli idi. Bu
məqama vurğu yanaşmanın adının yaranmasına səbəb oldu. Tərəfdarlar
iddia edirlər ki, bu yanaşma tələbələrin müvafiq vəziyyətlərdə
təkrarlanmaq üçün yaxşı dil vərdişləri əldə etmələrini asanlaşdırır. Tədris
metodları TTİ-ni (PPP - presentation, practice and production) vurğulayır
- təqdimat (kontekstdə yeni materialın tətbiqi), təcrübə (nəzarət olunan
təcrübə mərhələsi) və istehsal (sərbəst təcrübə üçün nəzərdə tutulmuş
fəaliyyətlər).
Ramila Aliyeva
Methodology of teachıng englısh in the military system
196
Bu modeli tədris kontekstimizdə tətbiq edərkən biz hərbi ingilis dili
dərsliklərində (Campaign, At Ease, Breakthrough, Mil-to-Mil) daxil olan
situasiyalardan tam istifadə etdik. Biz kurs kitablarında təqdim olunan
situasiyalardan dil tədrisini təkmilləşdirəcək canlı vəziyyətlər hazırlamaq
üçün istifadə etdik. Bu təlimlərin praktiki ölçüsü ondan ibarətdir ki, onlar
real həyatda döyüş və ya qeyri-döyüş təcrübələrindən irəli gələn müxtəlif
hərbi vəziyyətlərdə təcrübə keçmək üçün əsl fürsət təqdim edir.
Materiallardan lüğət və ya qrammatika nöqtələrinə diqqət yetirmək və
təcrübə etmək üçün istifadə edilə bilər. Adətən müəllim sinifdə tələbələrə
maddə-maddə izah edilən materiallar hazırlayır və konkret hərbi
terminologiyanın kontekstdə öyrədilməsinə, çətin cümlələrin təhlilinə və
izahına, tələbələrin dil və informasiya girişinin artırılmasına diqqət yetirir.
Müəllim tərəfindən hazırlanmış situasiyaların və kontekstlərin köməyi ilə
tələbələr onlara təqdim olunan dili başa düşə və bunu hərbi sahədə öz
peşəkar təcrübələri ilə əlaqələndirə bilirlər. Bu modelə uyğun gələn ən
yaxşı fəaliyyət növü, öyrənənlərə real həyat kontekstində iştirakçı rolunu
qəbul etməyi və linqvistik nümunələrdən istifadə edərək vəziyyəti həll
etməyi tapşıran rol oyunları və simulyasiyalardır. Növbəti misal,
Campaign 2 [5] hərbi kurs kitabında MEDEVAC mövzusunda
hədəflənmiş lüğətin tətbiqi üçün istifadə edilən simulyasiyadır.
Siz şəhər mühitində patrul xidməti göstərən bir bölmənin
komandirisiniz. Birdən arxadan atəş səsləri eşidirsən. Adamlarınıza
sığınacaq tapmağı əmr edirsiniz. Mövqeyinizdən görürsən ki,
əsgərlərinizdən biri yolun ortasında uzanıb. Hərəkət etmir və
görünür, döş qəfəsində yara var. Snayperdən əsər-əlamət yoxdur.
Beləliklə tələbələr dərhal prioritetlərinin nə olduğuna qərar verməli
və təcili yardım gələnə qədər izləniləcək bir hərəkət kursu
yaratmalıdırlar. Müəllim tələbələrə dərs zamanı əvvəllər öyrədilmiş
xüsusi lüğətdən istifadə etməyi, və yaxud hiptetik strukturlar vı ya
modal feillər kimi xüsusi qrammatik nöqtələrdən istifadə etməyi
hədəfləyə bilər. Digər diskret dil aspekti funksiyaların praktikası ola
bilər: nöqteyi-nəzəri ifadə etmək, mübahisə etmək, fərziyyə irəli
sürmək və s. Belə bir fəaliyyətin məqsədi öyrənənlərə hədəf dildən
istifadə edərkən real həyat tapşırığını həll etmək imkanı verməkdir və
buna görə də öyrənmə tələbələr üçün kontekstli və mənalı olur.
Biz belə nəticəyə gələ bilərik ki, situasiya dilinin tədris aşağıdakı
məqsədlərə nail olmaqla çatışmazlıqlardan daha çox üstünlüklər
təqdim edir:
“Metafizika” Journal
2024, vol 7, issue 3, serial 27, pp.189-200
197
o, struktur vasitəsilə dilin dörd əsas bacarığına praktiki
hakimliyi təklif edir;
həm tələffüzdə, həm də qramatikada dəqiqlik verir;
dinləyicilərin kommunikativ situasiyalarda tez cavab vermək
bacarığını inkişaf etdirir;
əsas və mürəkkəb strukturun və dil nümunələrinin avtomatik
idarəsini yaradır.
4.Tapşırıq əsaslı Təlim Modeli
Son illərdə tapşırığa əsaslanan dil tədrisi və ya tapşırıq əsaslı təlimat kimi
də tanınan tapşırıq əsaslı dil öyrənməsi davamlı olaraq populyarlıq
qazanmışdır. O, dil tədrisinin qiymətləndirilməsi üçün həm təşkilati
xüsusiyyət, həm də əsas kimi tapşırıqların uğurla yerinə yetirilməsini
vurğulayan Kommunikativ Dil Tədrisi yanaşmasının daha da
təkmilləşdirilməsi kimi qəbul edilir.
Bu yanaşmada müəllimlərin rolu əsasən mərkəzi və fəal əhəmiyyət kəsb
edir. Bu modelə əsasən, müəllim fəaliyyətin çərçivəsini müəyyən edir və
tələbələrə verilən tapşırığı yerinə yetirməyə istiqamət verir. Müəllim
məharətlə bütün tədris nöqtələrini tədris tələblərinə uyğun olaraq müxtəlif
“tapşırıqlar” şəklində tərtib edir. Müəllimin rəhbərliyi altında tələbələr tək-
tək həmin tapşırıqları yerinə yetirirdilər. Tədris prosesində üç addım var:
tapşırıqların verilməsi – tapşırıqların yerinə yetirilməsi – qiymətləndirmə.
İlk addımda müəllim oxumaq, yazmaq, yeni sözləri başa düşmək və
tərcümə etmək də daxil olmaqla, bütün bu vəzifələrin aydın şəkildə təyin
olunduğuna və başa düşüldüyünə əmin olmalıdır. İkinci mərhələdə müəllim
müxtəlif üsullar və ya göstərişlər verməklə tələbələrə həmin tapşırıqları
yerinə yetirməyə kömək edəcək. Son mərhələdə müəllim əsasən məhsuldar
bacarıqlara diqqət yetirərək tələbələrin nəyə nail olduqlarını yoxlayır.
Bu yanaşma hədəf əhalimizə çox uyğun gəlir, çünki tələbələrimiz öz
öyrənmələri üçün tam məsuliyyət daşıyan hərbi qulluqçudur. Onlar öz
tərzlərində və öz templəri ilə oxuyarkən tək qalmağa öyrəşmişlər, müəllim
isə modelləşdirici, nəzarətçi, istiqamət təyin edən, monitor, korrektor və s.
kimi çıxış edir.Bu, öyrənmə məsələsini öz əllərinə almaq üçün təhsil almalı
olan hərbi tələbələrlə istifadə etmək üçün əla strategiyadır, çünki öyrənmə
davamlı, ömür sürən bir prosesdir və onlar tez-tez rəhbər orqan olan yeni
mühitlərə uyğunlaşmalı olacaqlar. müəllim - həmişə mövcud olmaya bilər.
Dil tapşırıqları hədəf dildən istifadə etməklə həyata keçirə biləcəyimiz
hərəkətlərdir və onlar real həyat vəziyyətləri kateqoriyasına aiddir: sənədlər
və sənədlərlə işləmək, mal və xidmətlər tələb etmək, rəsmi və qeyri-rəsmi
mülki və ya hərbi kontekstlərdə yazmaq və s. real dünyadan sinif otağına
Ramila Aliyeva
Methodology of teachıng englısh in the military system
198
köçürülür, tapşırıqlar pedaqoji xarakter alır. Bunlar dilin işlənməsi və başa
düşülməsi nəticəsində (yəni cavab olaraq) həyata keçirilən fəaliyyətlər və ya
hərəkətlərdir. Məsələn, lentə qulaq asarkən xəritə çəkmək, təlimatı dinləmək
və onun təsvir etdiyi əmri yerinə yetirmək tapşırıqlar adlandırıla bilər. Onlar
dilin istehsalını əhatə edə bilər və ya olmaya da bilər. Onlar tapşırığın yerinə
yetirilməsindən nəyin nəzərdə tutulduğunu və müəllimin istədiyi nəticəni
gözlədiyi baxımından aydınlaşdırma tələb edir. Dilin özü müxtəlif
tapşırıqların yerinə yetirilməsi ilə kommunikativ hala gətirilir ki, bu da sinif
fəaliyyətini öz xeyrinə dil praktikasından kənara çıxan məqsəd hissi ilə təmin
edir. Tapşırıq xüsusi məqsədi, konkret məzmunu, müəyyən iş proseduru olan
hər hansı dil öyrənmə cəhdidir. Dil öyrənilməsini asanlaşdırmağa yönəlmiş
istənilən fəaliyyət bir vəzifədir: sadə və qısa məşq növündən problem həll
etmə fəaliyyətləri, simulyasiyalar və qərar qəbuletmə prosesləri kimi daha
mürəkkəb və uzun fəaliyyətlərə qədər.
Biz hərbi siniflərimizdə, yəni qərar qəbuletmə prosesində geniş şəkildə
istifadə edilən tapşırıq-əsaslı fəaliyyət nümunəsi ilə indiyə qədər təqdim
olunan nəzəri çərçivəni dəstəkləyəcəyik. Hərbi qulluqçunun əsas bacarığının
düzgün və əsaslandırılmış qərarlar qəbul etmək bacarığı olmasından çıxış
edərək, biz bu xüsusi qabiliyyətə böyük əhəmiyyət veririk və onun inkişafına
dil təcrübəsinin tərkib hissəsini əlavə edirik. Bu cür fəaliyyətlərdən hərbi
siniflərimizdə idrak və dil bacarıqlarını eyni zamanda məşq etmək məqsədi
ilə uğurla tətbiq olunur. Dinləyicilərəə tez-tez həll etmək üçün problemlər və
ya tapmacanın bir hissəsinə məlumat parçaları verilir [6].
Vəziyyəti daha yaxşı başa düşmək üçün tələbələrə bəzi anlama sualları da
verilir. Sonra onlar qruplara bölünür və verilən tapşırığı yerinə yetirmək üçün
plana qərar vermək tapşırılır. Davam edən fəaliyyət kimi, tələbələrdən
razılaşdırılmış hərəkət kursunu digər qruplara təqdim etmələri xahiş oluna
bilər. Bu son mərhələnin məqsədi həllin həmyaşıdları tərəfindən
qiymətləndirilməsi, eləcə də istifadə olunan dilin müəllim tərəfindən
qiymətləndirilməsini təklif etməkdir. Digər fəaliyyət nümunələrində olduğu
kimi, məşq ediləcək dil sahələri də bacarıqlıdır: spesifik lüğət, məqsədyönlü
qrammatik konstruksiyalar, dil funksiyaları, bunların hamısı tənqidi
təfəkkürün təməli üzərində qurulmuşdur. Nəticə olaraq, pedaqoji tapşırıq
şagirdlərin hədəf dili anlamaq, manipulyasiya etmək, istehsal etmək və ya
qarşılıqlı əlaqədə olmasını əhatə edən sinif işinin hər hansı bir nümunəsidir,
eyni zamanda diqqət mənası ifadə etmək üçün dilin (qrammatika, lüğət,
funksiyalar) səfərbər edilməsinə yönəldilmişdir. Biz bütün tapşırıqların
özlüyündə kommunikativ akt kimi müəyyən edilən və başlanğıcı, ortası və
“Metafizika” Journal
2024, vol 7, issue 3, serial 27, pp.189-200
199
sonu olan tamlıq hissi ilə xarakterizə edilməli olduğu fikrini müdafiə edirik
[6].
5.Nəticə
Belələliklə, məqalədə interaktiv tədris metodunun hərbi qulluqçulara
ingilis dilinin tədrisində digər iki metoddan daha çox tələbələrdə maraq və
həvəs oyatması fikri müdafiə olunur. Həm müəllimin nə öyrətdiyi, həm də
tələbələrin nəyi qəbul edə biləcəyi vurğulanmalıdır. Onlardan hər hansı
birinə məhəl qoyulmamalıdır. Tələbələrin dil girişi və çıxışı arasında balans
saxlanılmalıdır, eyni zamanda dörd əsas dil bacarıqlarının hər birinə eyni
vurğu qoymulmalıdır. Müəllimin izahı ilə hərbi qulluqçular dinləmə və
oxuma səviyyələrini təkmilləşdirə, tələbələrin iştirakı ilə isə nitq və yazma
bacarıqlarını gücləndirə bilərlər. Bununla belə, digər iki modelin, situasiyalı
tədris modeli və tapşırıq əsasında təlimat modelinin hərbi qulluqçulara
ingilis dilinin tədrisi üçün yaxşı tədris metodları olmadığını söyləmək
düzgünlükdən uzaqdır. Onlar, əslində, hərbi universitetlərdə ingilis dili
müəllimləri arasında çox məşhurdurlar. Məsələn, situasiyalı tədris metodu
düzgün istifadə olunarsa, tələbələri peşəkar vəziyyətlərə salmaqla böyük
marağa səbəb ola bilər. Tapşırığa əsaslanan təlim metodu tələbələrin
müxtəlif dilləri, eləcə də real həyat tapşırıqlarını yerinə yetirmək bacarığını
tətbiq edir.
Qeyd edilməlidir ki, hərbi qulluqçulara ingilis dili tədrisi ESP tədrisidir.
Bəzi tələbələr bunu bəyənə bilər, ancaq daha çoxları onu öyrənmək üçün
əsəbiləşirlər. Belə bir şəraitdə müəllimin bütün tədris prosesi boyunca
tələbələrlə ünsiyyətdə olması, onların əsəbilikdən qurtulmasına köməklik
göstərməsi, ingilis dilindən hərbi sahədə tədqiqat aparmağa bir vasitə kimi
sövq etməsi daha yaxşı olar. Öyrənmə, öyrənənlərin artıq sahib olduqları
biliyə və ondan istifadə etmək bacarığına və motivasiyasına çox asılı olan
daxili prosesdir.
Bununla belə, öyrənmə təkcə zehni proses deyil, fərdlərlə cəmiyyət
arasında danışıqlar prosesidir. Aydındır ki, ən böyük tədris effektləri ilk
tədris metodu - müəllimlərin təqdimatını öyrənənlərin istehsalı ilə
birləşdirən İnteraktiv tədris metodu ilə əldə edilə bilər. Göründüyü kimi bu
metod qəbuledici bacarıqlar (dinləmək və oxumaq daxil olmaqla) və
məhsuldar bacarıqlar (yazı və danışma daxil olmaqla) arasında səmərəli
tarazlığı saxlayır.
ƏDƏBİYYAT
1. Palmer, P. J. (2007). The courage to teach: Exploring the inner landscape
of a teacher’s life. San Francisco, CA: John Wiley & Sons, p. 10
Ramila Aliyeva
Methodology of teachıng englısh in the military system
200
2. Rivers, W. M. (2000). Interactive language teaching. Cambridge, UK:
Cambridge University Press, p. 15
3. Dumitrescu, A., Dragomir, I., & Colectiv. (2008). Mil-to-Mil: A
collection of authentic text-based exercises. Sibiu, Romania: Editura
Academiei Forţelor Terestre "Nicolae Bălcescu", p. 21.
4. Tennant, M. (1997). Psychology and adult learning (). London, UK:
Routledge, p. 73
5. Mellor-Clark, S., & Baker de Altemirano, Y. (2006). Campaign – English
for the military (2). Oxford, UK: Macmillan Publishers Limited, p. 113.
6. Mellor-Clark, S., & Baker de Altemirano, Y. (2006). Campaign – English
for the military (2). Oxford, UK: Macmillan Publishers Limited, p. 73.
REFERENCES
1. Palmer, P. J. (2007). The courage to teach: Exploring the inner landscape
of a teacher’s life. San Francisco, CA: John Wiley & Sons, p. 10 (in
English)
2. Rivers, W. M. (2000). Interactive language teaching. Cambridge, UK:
Cambridge University Press, p. 15 (in English)
3. Dumitrescu, A., Dragomir, I., & Colectiv. (2008). Mil-to-Mil: A
collection of authentic text-based exercises. Sibiu, Romania: Editura
Academiei Forţelor Terestre "Nicolae Bălcescu", p. 21. (in English)
4. Tennant, M. (1997). Psychology and adult learning. London, UK:
Routledge, p. 73 (in English)
5. Mellor-Clark, S., & Baker de Altemirano, Y. (2006). Campaign – English
for the military (2). Oxford, UK: Macmillan Publishers Limited, p. 113.
(in English)
6. Mellor-Clark, S., & Baker de Altemirano, Y. (2006). Campaign – English
for the military (2). Oxford, UK: Macmillan Publishers Limited, p. 73. (in
English)